Gốc tự do là gì?

Gốc tự do là các phân tử không ổn định có khả năng gây hại cho cơ thể khi chúng tấn công các tế bào và mô tế bào. Các nguyên nhân gây ra gốc tự do chủ yếu từ 2 nguồn: nội sinh và ngoại sinh.

Nguồn gốc nội sinh: được tạo ra thường xuyên do chuỗi hô hấp tế bào. Chuỗi hô hấp tế bào là quá trình chuyển đổi năng lượng cho sự hoạt động của các tế bào, năng lượng được chuyển đổi chủ yếu từ carbohydrate.

Nguồn ngoại sinh: Do các tác nhân phóng xạ, phản ứng viêm, căng thẳng, mệt mỏi kéo dài, thuốc lá, ô nhiễm môi trường và một số tác nhân khác.

Các gốc tự do có hoạt tính rất mạnh có thể dễ dàng phản ứng với các thành phần của tế bào, qua đó gây ra sự rối loạn hoạt động bình thường của tế bào, phá hủy tế bào và đẩy nhanh quá trình lão hóa tự nhiên của cơ thể.

Chất chống oxy hóa là gì?

Chất chống oxy hóa là những chất tự nhiên có thể ngăn chặn hoặc hạn chế tổn thương gây ra bởi các gốc tự do.

Ở người bình thường để tạo ra 2500 Kcal, mỗi người cần 1 lượng chất chống oxy hóa duy trì từ 300-460 µmol/l để trung hòa các gốc tự do, đa phần từ các enzyme sản sinh bởi gan, mật, tụy, các vi khuẩn đường ruột…và bổ sung thông qua thức ăn. Tuy nhiên, càng lớn tuổi hay ảnh hưởng của thức ăn, lối sống và tác động của môi trường, phần lớn chất chống oxy hóa sẽ giảm đi đáng kể. Ví dụ ở người bị tiểu đường nồng độ chất oxy hóa giảm hơn 60-70%.

Stress oxy hóa – thủ phạm của lão hóa nhanh và các bệnh mạn tính

Stress oxy hóa xảy ra khi có sự mất cân bằng giữa hoạt động của các gốc tự do và hoạt động chống oxy hóa. Nếu hoạt động bình thường, các gốc tự do có thể giúp chống lại các tác nhân gây bệnh hoặc dẫn đến nhiễm trùng.

Khi có nhiều gốc tự do hơn mức mà chất chống oxy hóa có thể giữ cân bằng, các gốc tự do sẽ bắt đầu gây hại cho mô mỡ, DNA và protein trong cơ thể. Protein, lipid và DNA chiếm một phần lớn trong cơ thể, do đó tổn thương những thành phần này theo thời gian có thể dẫn đến rất nhiều bệnh.

Stress oxy hóa gây ra bệnh liên quan đến hệ thần kinh trung ương hay còn gọi lão hoá hệ thần kinh mà điển hình là bệnh Alzheimer và các bệnh mất trí nhớ khác. Ngoài ra, quá trình lão hoá do stress oxy hóa cũng ảnh hưởng đến tim mạch, đái tháo đường, parkinson… Stress oxy hóa cũng gây ra các rối loạn tự miễn dịch và viêm như viêm khớp dạng thấp, ung thư, suy giảm thị lực do tuổi tác. Bên cạnh đó dễ nhận thấy nhất là thay đổi về ngoại hình chẳng hạn như da lão hoá mất đi sự đàn hồi, nếp nhăn, tóc bạc, rụng tóc…

Thông thường mỗi tế bào sẽ chịu ít nhất 1000 tác động bởi stress oxy hóa, tăng lên nhiều lần nếu không duy trì chất chống oxy hóa, một số cơ quan rất dễ tổn thương như não bộ, mạch máu, gan, thận…sẽ dẫn đến nhiều bệnh lý nguy hiểm.

Quá trình già đi của cơ thể theo thời gian của con người không thể tránh khỏi. Tuy nhiên làm chậm quá trình lão hoá thì con người có thể làm được. Và đây cũng là lý do vì sao có những người cùng tuổi nhưng lại lão hoá chậm hay nói cách khác là trẻ lâu hơn so với cùng trang lứa. Để làm được điều này việc quan trọng cung cấp các chất chống oxy hoá từ đó ngăn ngừa stress oxy hóa.

Bổ sung chất chống oxy hóa bằng cách nào để ngăn ngừa stress oxy hóa?

Một chế độ ăn giàu chất chống oxy hóa được nhiều chuyên gia khuyến cáo, nhất là ở những người có nguy cơ stress oxy hóa cao như người lớn tuổi, người đang có nhiều bệnh mãn tính dùng nhiều loại thuốc, người có lối sống bận rộn, nhiều căng thẳng…cần được bổ sung chất chống oxy hóa nhiều hơn.

Các thực phẩm giàu chất chống oxy hoá được khuyến nghị bổ sung để chống lại gốc tự do:

Vitamin A: Sản phẩm từ sữa, trứng và gan.

Vitamin C: Hầu hết các loại trái cây và rau quả, đặc biệt là quả mọng, cam và ớt chuông.

Vitamin E: Các loại hạt, hạt hướng dương và các loại dầu thực vật khác, và các loại rau lá xanh.

Beta-carotene: Trái cây và rau quả có màu sắc rực rỡ, chẳng hạn như cà rốt, đậu Hà Lan, rau bina và xoài.

Các loại Rau xanh, lá, ngô, đu đủ và cam.

Các loại thực phẩm khác được cho là nguồn cung cấp chất chống oxy hóa tốt bao gồm: Cà tím; Các loại đậu như đậu đen hoặc đậu tây; Nho đỏ; Sô cô la đen; Lựu; Quả việt quất; Táo; Bông cải xanh…

Bên cạnh chế độ ăn đa dạng đầy đủ thì việc duy trì một lối sống lành mạnh như vận động thể dục hàng ngày, uống đủ nước, ngủ đủ giấc cũng góp phần làm chậm quá trình oxy hoá.

Ngoài ra, tạo một thói quen sử dụng các chất chống oxy hoá hàng ngày như việc uống trà có hoạt chất chống oxy hoá cũng là một gợi ý không tồi.

Trà được biết đến như là một trong những thức uống có tính chống oxy hóa mạnh, được nhiều quốc gia khuyến cáo sử dụng hàng ngày.
 

Thái Thuý (theo Báo SK&ĐS)