Các bạn đồng đẳng viên và cộng tác viên trao đổi cách thức tiếp cận khách hàng

Trong bối cảnh hình thái dịch HIV của Việt Nam chuyển sang lây truyền chủ yếu qua đường tình dục và nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM) được coi là nhóm nguy cơ chính trong dịch HIV ở Việt Nam. Trước tình hình dịch HIV diễn biến tăng nhanh ở nhóm MSM, ngày 28/9/2018, Bộ trưởng Bộ Y tế đã ban hành Quyết định số 5866/QĐ-BYT về việc ban hành Kế hoạch điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV bằng thuốc kháng HIV (PrEP) giai đoạn 2018 - 2020. Thủ tướng Chính phủ cũng đã ban hành Quyết định số 1246/QĐ -TTg ngày 14/8/2020, về việc phê duyệt Chiến lược quốc gia chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030, trong đó có chỉ tiêu “Tỷ lệ người nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM) được điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV bằng thuốc ARV (PrEP) đạt 30% vào năm 2025 và 40% vào năm 2030”. Việc điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV nhằm giảm thiểu nguy cơ nhiễm HIV ở nhóm có hành vi nguy cơ cao, qua đó giảm tỷ lệ nhiễm HIV mới và về lâu dài sẽ giúp giảm gánh nặng tài chính cho quỹ BHYT khi chi trả cho các dịch vụ điều trị HIV.

Từ năm 2015, Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đã khuyến cáo các quốc gia cần triển khai cung cấp dịch vụ điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV bằng thuốc ARV (PrEP) cho nhóm quần thể có nguy cơ cao nhiễm HIV như nhóm MSM, người chuyển giới, người tiêm chích ma tuý, bạn tình âm tính của người nhiễm HIV chưa điều trị ARV hoặc người nhiễm HIV đã điều trị ARV có tải lượng HIV từ 200 bản sao/ml máu trở lên. Nhiều bằng chứng khoa học đã chứng minh hiệu quả của điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV bằng thuốc ARV, những người có nguy cơ cao lây nhiễm HIV tuân thủ uống thuốc ARV hằng ngày có thể giảm nguy cơ lây nhiễm trên 90%. 

Nghệ An cũng triển khai chương trình điều trị trước phơi nhiễm HIV từ năm 2020, đến đến quý II/2024, toàn tỉnh có 2450 khách hàng sử dụng dịch vụ ít nhất 1 lần trong kỳ báo cáo. Khách hàng đang sử dụng PrEP  cuối kỳ báo cáo là 1392, Tỷ lệ phần trăm những người sử dụng PrEP duy trì điều trị đạt 72,2%. Một trong những nhóm hách hàng được tập trung tiếp cận và tham gia chủ yếu là khách hàng MSM. MSM chiếm đến 98% tổng số khách hàng tham gia điều trị, việc tiếp cận nhóm nam có quan hệ tình dục với nam dựa  rất nhiều vào vai trò quan trọng của đồng đẳng viên và cộng tác viên đồng đẳng.

Minh Anh (bên phải) trong một buổi truyền thông về PrEP cho nhóm MSM tại Nghệ An

Nhóm nam có quan hệ tình dục với nam là một trong các nhóm bị ảnh hưởng nặng nề của dịch HIV trên cả nước nói chung và tại tỉnh Nghệ An nói riêng. Đặc biệt đối tượng MSM trên địa bàn tỉnh ta chủ yếu là các bạn trẻ sinh viên, nhân viên văn phòng, làm việc tại các khu giải trí nhà hàng, khách sạn…. hầu hết các bạn trẻ đều rất kín tiếng, e dè vì sợ bị kỳ thị. Do là người có cùng hoàn cảnh nên việc tiếp xúc và chia sẻ của các đồng đẳng viên với các đối tượng nguy cơ cao dễ đồng cảm hơn, chỉ có người trong cùng cộng đồng mới hiểu được cộng đồng muốn gì, nhu cầu ra sao, vì vậy hiệu quả công việc sẽ cao hơn, giúp cho các đối tượng nguy cơ cao sớm tiếp cận các dịch vụ tư vấn xét nghiệm, điều trị PrEP,  qua đó làm giảm bớt sự lây lan HIV ra cộng đồng.

Hiện nay, Nghệ An  có 35 nhân viên tiếp cận cộng đồng, 74 NVYTTB, 05 đồng đẳng viên và 20 công tác viên đồng đẳng đang thực hiện công việc tiếp cận, truyền thông về HIV/AIDS, cung cấp các vật phẩm giảm tác hại như bao cao su, chất bôi trơn, bơm kim tiêm cho khách hàng có hành vi nguy cơ cao. Tư vấn xét nghiệm HIV ngoài cộng đồng, kết nối khách hàng sử dụng dịch vụ tư vấn xét nghiệm khẳng định HIV và kết nối vào chăm sóc điều trị HIV/AIDS. Bên cạnh đó họ cũng giới thiệu, chuyển gửi khách hàng chưa nhiễm HIV tham gia điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV (PrEP).

Nói về công việc đặc thù của mình, bạn Vi Phương Nam – đồng đẳng viên tại huyện Quế Phong chia sẻ: "Thời gian làm việc của chúng em thường không cố định, tuỳ thuộc vào nhu cầu của khách hàng. Có những ngày 12 giờ đêm khách hàng gọi điện để hỏi những thắc mắc của mình liên quan đến PrEP. Có khách hàng thì ở tận vùng sâu, vùng xa của huyện, cách trung tâm tới 30 - 40km, đường đi vô cùng khó khăn, phải băng qua đồi, núi để vào tận nhà tiếp cận, chưa kể những hôm trời mưa, đường trơn trượt đi lại vô cùng cực khổ, có khi phải đi mất nữa ngày mới tới. Tuy nhiên, xuất phát từ việc muốn đóng góp chút công sức của mình cho cộng đồng, những nhóm yếu thế, dễ bị tổn thương và ảnh hưởng bởi HIV/AIDS, đặc biệt là các bạn MSM ở vùng sâu, vùng xa còn thiếu kiến thức, hiểu biết về dự phòng lây nhiễm HIV, do đó chúng em sẵn sàng vượt qua những khó khăn, vất vả nhằm mang đến kiến tức và sự an toàn cho chính cộng đồng mình".

Có những khách hàng phải mất cả tháng đến nhà, nhắn tin, gọi điện thoại và sau nhiều lần thuyết phục mới có can đảm đi đến khám và điều trị PrEP. Minh Anh, một đồng đẳng viên tận tâm hoạt động trong nhóm cộng đồng Liên minh MSM-TG chuyên hỗ trợ cho nhóm Nam có quan hệ tình dục đồng giới (MSM) và Người chuyển giới nữ (TG) trên địa bàn tỉnh Nghệ An tâm sự với chúng tôi: Cứ mối sáng thức dậy, là em lại bắt đầu vào cuộc hành trình  tìm kiếm khách hàng để chia sẻ, với quyết tâm giúp đỡ nhiều người hơn nữa tiếp cận với PrEP - một biện pháp dự phòng lây nhiễm HIV đầy hiệu quả. Em biết rằng để làm được điều đó, không chỉ phải luôn trau dồi kiến thức về chuyên môn mà còn cần biết lắng nghe, thấu hiểu, và hỗ trợ với từng khách hàng một cách tối đa nhất.

Một trong những khách hàng mà Minh Anh ấn tượng nhất đó là N.T. L, một thanh niên trẻ, tại một buổi truyền thông cộng đồng về dự phòng lây nhiễm HIV. L, một người MSM, luôn lo lắng về nguy cơ lây nhiễm HIV trong các mối quan hệ tình cảm của mình. Tuy nhiên, L chưa từng nghe đến PrEP và cảm thấy mơ hồ về các biện pháp bảo vệ. Minh Anh quyết định tiếp cận L và hỗ trợ cung cấp thông tin, kiến thức về PrEP cho L sau buổi truyền thông. Sau khi được chia sẻ L có nhiều câu hỏi và lo lắng: PrEP là gì? Có an toàn không? Tác dụng phụ thế nào? Dùng PrEP có ảnh hưởng đến cuộc sống hiện tại và sau này không?... Minh Anh kiên nhẫn giải thích rằng PrEP là một loại thuốc uống hàng ngày, giúp giảm nguy cơ lây nhiễm HIV nếu sử dụng theo đúng hướng dẫn của bác sĩ. Minh cũng chia sẻ về các nghiên cứu đã chứng minh tính an toàn và hiệu quả của PrEP, đồng thời nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tuân thủ điều trị. Mặc dù đã được tư vấn kỹ, nhưng L vẫn luôn tỏ ra lo lắng. Minh Anh hiểu rằng bước tiếp theo là giúp L bớt đi sự lo lắng không cần thiết, nên tin tưởng vào cán bộ y tế và chương chình PrEP đã được chứng minh bởi WHO và Bộ Y tế. Mặc dù vậy, L vẫn tỏ ra chưa tin tưởng và chưa có quyết định.  Do vậy,  Minh Anh để lại số điện thoại cho L  và hứa hỗ trợ bất cứ lúc nào L cần. Ngày trôi qua ngày, L vẫn bật vô âm tín, Minh Anh quyết định gọi điện tiếp tục tư vấn, chia sẻ, một lần, hai lần, ba lần…Cuối cùng L cũng hiểu và quyết tham gia chương trình PrEP.  Minh Anh thường xuyên gọi điện thoại để đảm bảo L không gặp khó khăn trong quá trình điều trị PrEP và nhắc nhở L về việc tuân thủ điều trị. Nhờ sự tận tâm và hỗ trợ của Minh Anh, L cảm thấy tự tin hơn và quyết tâm bảo vệ sức khỏe của mình theo như bác sĩ đã hướng dẫn.

Qua thời gian sử dụng thuốc, L vẫn thấy sức khỏe bình thường, không ảnh hưởng gì, đồng thời L được tham gia nhiều hoạt động trong cộng đồng, được giao lưu với nhiều bạn mới, học hỏi và chia sẻ kiến thức về phòng chống HIV/AIDS, các bạn có thể thoải mái thể hiện mình mà không phải e ngại, sợ người khác kỳ thị nữa.

Hành trình của đồng đẳng viên trong việc tìm kiếm và chuyển gửi khách hàng điều trị PrEP không chỉ đơn thuần là công việc mà còn là một sứ mệnh cao cả, giúp đỡ cộng đồng MSM, TG… tiếp cận với các biện pháp bảo vệ sức khỏe. Qua 2 câu chuyện trên, nhất là câu chuyện của Minh Anh và L, chúng ta thấy rõ tầm quan trọng của sự đồng cảm, chia sẻ và hỗ trợ trong việc nâng cao chất lượng cuộc sống và bảo vệ sức khỏe cho cộng đồng. Những bước chân thầm lặng của các đồng đẳng viên đã và mang đến tính hiệu quả của chương trình điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV (PrEP).

 Văn Tiến